چه دهانشویه ای استفاده کنیم؟  

در دوران درمان ارتودنسی، بهداشت دهان و دندان اهمیت ویژه‌ ای پیدا می‌کند. یکی از موارد مهم برای رعایت بهداشت دهان و دندان به خصوص در دوران درمان ارتودنسی، استفاده منظم از دهان‌شویه است. اما با توجه به طیف گسترده دهان‌شویه ها و تبلیغات گسترده و بعضا غیر علمی، انتخاب دهان‌شویه مناسب بسیاری از افراد را سردرگم کرده است. در اینجا با انواع دهان‌شویه آشنا شده و معیارهای انتخاب دهان‌شویه مناسب را می‌شناسیم.

انواع دهان‌شویه

به ‌طور کلی دهان‌شویه ها را می‌توان به سه نوع اصلی ضد عفونی‌ کننده، ضد پلاک و پیشگیرانه دسته بندی کرد. از آنجایی که هر سه گروه همپوشانی های زیادی با هم دارند، در اینجا به تفاوت و هدف اصلی آن‌ها اشاره می‌کنیم.

توجه داشته باشید در حال حاضر هیچ نوع دهان‌شویه نمی‌تواند جایگزین مسواک زدن و نخ دندان کشیدن باشد بلکه تنها روش مکملی برای حفظ بهداشت دهان و دندان است.

• دهان‌شویه ضد عفونی ‌کننده

• فواید و کاربردهای دهان شویه ضد عفونی کننده

دهان‌شویه های حاوی کلرهگزیدین با غلظت ۰٫۲ درصد، یکی از رایج‌ترین دهان‌شویه های ضد عفونی‌ کننده هستند. این انواع دهان‌شویه مدت زیادی است که به عنوان استاندارد طلایی دهان‌شویه ضد عفونی ‌کننده برای از بین ‌بردن باکتری‌ها، قارچ‌ها و هاگها استفاده می‌شود.

استفاده و بهره بردن از این دهان‌شویه ها، کوتاه مدت در نظر گرفته می‌شود اما گاهی اوقات در شرایط خاص به عنوان روش جایگزین بهداشت دهان استفاده می‌شود.

این شرایط خاص شامل مواردی است که جمعیت باکتری‌ها در محل جراحی زیاد بوده و نمی‌توان با روش‌های دیگر آنها را از بین برد یا در شرایطی که مسواک زدن بسیار دشوار است برای مثال پس از جراحی دهان و بخیه زدن. به همین علت دهان‌شویه کلرهگزیدین اغلب پیش از عمل جراحی یا پس از آن برای کنترل میکروبها استفاده می‌شود.

از این دهانشویه ها برای مدیریت فوری زخم‌های دهانی و مشکلات خراشی مخاطی استفاده می‌شود تا از عفونت ثانویه جلوگیری شود چرا که در فرایند التیام تأخیر و اختلال ایجاد می‌نماید.

در مراقبت‌های دهانی بیمارانی که مشکلات یادگیری یا ناتوانی‌های جسمی دارند  و قادر نیستند بهداشت دهان را مرتباً و به صورت مؤثر انجام دهند، استفاده از این دهانشویه مناسب است.

همچنین ممکن است از این دهان‌شویه برای مدیریت هالیتوز شدید (بوی بد دهان) که همراه با کلونی‌های گسترده باکتری‌های تولید کننده سولفور در سطح پشتی انتهای زبان می‌باشد، استفاده شود.

دهان‌شویه های حاوی کلرهگزیدین کاربردهای خاصی نیز دارد مانند پیشگیری از ذات‌الریه مرتبط با دستگاه تنفس مصنوعی (یکی از شایع‌ترین و مرگبارترین عوارض در بیمارانی که به مدت طولانی از لوله گذاری برای تنفس استفاده می‌کنند).

• نحوه استفاده از دهانشویه ضد عفونی کننده

دهان‌شویه حاوی کلرهگزیدین ۰٫۲ درصد، هر مرتبه معمولاً به میزان ۱۰ تا ۱۵ میلی لیتر باید استفاده شود که اغلب به اندازه درپوش بطری دهان‌شویه است. محلول باید به مدت ۳۰ ثانیه در دهان بماند. این کار دو مرتبه در روز و به مدت دو هفته تا یک ماه باید انجام شود. بهتر است  استفاده از این محلول حداقل پنج دقیقه پس از مسواک زدن باشد. در صورتی که تمام خمیر دندان اضافی را پس از مسواک زدن بیرون بریزید علیرغم رعایت نکته عدم شست‌وشوی دهان پس از مسواک زدن، ،خمیر دندان باقی مانده در دهان خللی در عملکرد کلرهگزیدین ایجاد نمی‌کند.

• عوارض جانبی دهانشویه ضد عفونی کننده

از جمله عوارض جانبی متداول استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین عبارت است از ایجاد لکه های قهوه ای سرسخت در سطح دندان و وسیله ‌های دهانی از جمله دندان مصنوعی، افزایش تشکیل جرم و رسوب در دندان‌ها، تأثیر موقتی بر حس چشایی، خشکی دهان و حس سوزش مخاط دهان که معمولاً با قطع مصرف برطرف می‌شود.

گهگاهی این محلول‌ها ممکن است باعث ایجاد ضایعات اریتماتوز و پوسته ریزی مخاط دهان شوند که در این ‌صورت مصرف آن باید متوقف شود.

عوارض جانبی قلبی عروقی در اثر مصرف این دهان‌شویه پیش ‌از این گزارش نشده و در تحقیقات گسترده که بر روی استفاده از دهان‌شویه کلرهگزیدین ۰٫۰۲ درصد صورت گرفته است، چنین چیزی دیده نشده است اما در پژوهش کوچکی که اخیراً منتشر شده است ادعای احتمال افزایش فشار خون و افزایش احتمال حمله قلبی و سکته مغزی مطرح شده است.

فواید این دهان‌شویه ها برای استفاده کوتاه مدت بوده و فواید مهم آن بر عوارض احتمالی مطرح شده برتری دارد.

همچنین گزارش شده است که دهان‌شویه کلرهگزیدین ۰٫۱۲ در صد عوارض نسبتاً کمی ایجاد می‌کند اما برای حفظ کارایی آن ممکن است گاهی اوقات عوامل دیگری مانند ترکیبات آمونیوم نوع چهارم (quaternary ammonium) کلرید ستیل پیریدینیوم در ترکیب دهان‌شویه استفاده شده باشد.

با توجه به این که کلرهگزیدین از طریق مخاط چندان جذب نمی‌شود، احتمال رسیدن آن به جنین و یا شیر مادر کم است.

• 

  چه دهانشویه ای استفاده کنیم

  دهان‌شویه ضد پلاک

پلاک به لایه نازک چسبنده ای گفته می‌شود که توسط کلونی باکتری‌ها در سطح دندان ایجاد می‌شود. دهان‌شویه های ضد پلاک شامل انواع ترکیبات فعال هستند که شامل طیف گسترده ای از عامل‌های ضد میکروبی (مانند کلرید ستیل پیرامیدیوم) تا عاملهای جلوگیری از چسبیدن باکتریها به سطح دندان و روغنهای فرار (روغنهای عصاره ای مانند تیمول، اوکالیپتول و منتول همراه با متیل سالیسیلات) می باشد.

• فواید و کاربردهای دهان شویه ضد پلاک  

فواید این دهانشویه ها شامل طیف گسترده ‌ای از عملکرد پیشگیرانه تا زیبایی می‌باشد اما هدف اصلی‌ ترکیبات فعال موجود در این محلول‌ها تأثیر بر لایه پلاک سطح دندان‌ها در مراحل مختلف کلونی سازی باکتریایی و کمک به کنترل شروع و پیشروی بیماری لثه و کاهش پوسیدگی دندان است.

مکانیزم عملکرد آن ممکن است پیچیده باشد. برای مثال ترکیبات آمونیوم نوع چهارم فعالیت گسترده ‌ای در مقابله با باکتری‌ها و قارچ‌ها دارد. آمین الکلها اگر چه به مقدار کمی وجود دارند اما خاصیت آنها تأثیر بر تعامل باکتری‌های پلاک با سازندگان پلیکل دندان (لایه آلی که به سرعت بر روی سطح تمیز دندان تشکیل میشود) و جلوگیری از تولید گلوکان توسط باکتریهایی است که به دنبال متصل شدن به پلیکل هستند.

عملکرد روغن‌های فرار که قادرند به لایه پلاک نفوذ کنند شامل تخریب دیواره سلول‌های باکتری و از بین بردن پروتئین‌های سلول و مهار آنزیم‌های باکتری‌ها است. عامل‌های دیگر موجود در دهانشویه های نیز فعالیت‌های ضد میکروبی و ضد قارچی دارند.

هدف از طراحی دهانشویه های ضد پلاک استفاده روزمره و منظم به عنوان مکمل بهداشت دهان است. در صورتی که از این محلول به عنوان تنها روش مراقبت از بهداشت دهان استفاده شود کارایی آن بسیار محدود خواهد بود. به همین علت توصیه می‌شود در کنار مسواک و نخ دندان از این دهانشویه دو بار در روز استفاده شود.

استفاده از دهان‌شویه ضد پلاک بلافاصله پس از مسواک زدن می‌تواند کارایی فلوراید موجود در خمیر دندان را کاهش دهد اما در صورتی که بیمار نیاز به کنترل فوری پلاک داشته باشد (هدف از استفاده پیشگیری نباشد) چنین استفاده ‌ای مناسب است. در غیر این صورت باید محلول را در زمانی متفاوت با مسواک استفاده کنید تا به حداکثر فواید خمیر دندان و دهان‌شویه دست یابید. در صورتی که در میانه روز نمی‌توانید از روش‌های دیگر بهداشت دهان پس از صرف غذا استفاده کنید مصرف دهان‌شویه فوایدی خواهد داشت اگر چه این فواید نسبتاً محدود است.

• عوارض جانبی دهانشویه ضد پلاک

 دهان‌شویه ضد پلاک برخلاف دهان‌شویه ضد عفونی ‌کننده، برای استفاده بلند مدت طراحی شده است. با این حال در تحقیقات متعددی مشخص شده است از آنجایی که مصرف زیاد الکل به خصوص در صورتی که همراه با مصرف سیگار باشد، فاکتور خطر مهمی برای ابتلا به سرطان دهان است، استفاده بلند مدت دهان‌شویه ضد پلاک حاوی الکل می‌تواند با سرطان دهان همراه شود.

دهانشویه های حاوی الکل و روغن‌های فرار به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد و از محبوبیت زیادی برخوردار هستند. با این حال دهانشویه های بدون الکل نیز برای افرادی که می‌خواهند قرار گیری در معرض الکل را به دلایل مختلف محدود نمایند، وجود دارند.

عوارض جانبی دهانشویه های ضد پلاک بسیار کمتر از دهانشویه های ضد عفونی ‌کننده است. برخی از افراد به خصوص کسانی که دچار مشکلاتی مانند خشکی دهان هستند ممکن است سوزش و تحریک مخاط را تجربه کنند. ناراحتی حاصل از این عارضه جانبی احتمالی غالباً بر فواید آن برتری دارد چرا که حس دهان را تقویت می‌کند. واکنش آلرژی به دهان‌شویه ضد پلاک نادر است.

دهان‌شویه ضد پلاک حس تازگی به دهان میبخشد اما ممکن است در کنترل بوی بد دهان به تنهایی مؤثر نباشد.

• 

  چه دهانشویه ای استفاده کنیم

  دهان‌شویه پیشگیرانه (فلوراید)

هدف اصلی دهان‌شویه پیشگیری از پوسیدگی است و از آن جهت دهانشویه های حاوی فلوراید بیشترین کاربرد را دارند اما در برخی موارد، هدف از استفاده آنها بازگرداندن تاثیر پوسیدگی دندان در مراحل اولیه است.

• فواید و کاربردهای دهانشویه حاوی فلوراید

دهان‌شویه های فلوراید برای افراد بالای هشت سال و افرادی که در خطر بیشتر پوسیدگی دندان قرار دارند، تجویز می‌شود.

افرادی که احتمال پوسیدگی دندان در آنها زیاد است عبارتند از افرادی که دچار خشکی دهان هستند، افرادی که غذاها و خوراکی‌های شیرین زیادی مصرف می‌کنند و افرادی که درمان ارتودنسی انجام می‌دهند. چرا که به علت وجود وسیله دهانی ثابت، رعایت بهداشت دهان برای آنها دشوارتر است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مصرف روزانه دهان‌شویه حاوی فلوراید خطر پوسیدگی دندان در حین درمان با براکت ارتودنسی را کاهش می‌دهد.

• نحوه مصرف دهانشویه حاوی فلوراید

دهانشویه حاوی فلوراید در دو گروه اصلی دهانشویه های ۰٫۰۵ درصد فلوراید سدیم (برای مصرف روزانه) و دهانشویه های حاوی ۰٫۲ درصد فلوراید سدیم (برای مصرف هفتگی) قابل تهیه هستند. هر دو گروه دهانشویه پیشروی پوسیدگی دندان در کودکان را کاهش می‌دهد. حتما استفاده از این محصولات باید همراه با رعایت بهداشت دهان (روزی دو مرتبه مسواک با خمیر دندان حاوی حداقل ۱۳۵۰ ppm فلوراید و یک مرتبه نخ دندان) باشد. در تمام موارد باید دهان‌شویه به مدت یک دقیقه در دهان مانده و سپس بیرون ریخته شود مگر این که دستورالعمل شرکت سازنده محصول چیز دیگری باشد.

توصیه می‌شود دهان‌شویه را پس از مسواک زدن استفاده نکنید چرا که کارایی آن کاهش می‌یابد. برای ‌این که دهانشویه نهایت کارایی را داشته باشد باید تا ۳۰ دقیقه پس از آن چیزی نخورید و دهان را با آب شست‌وشو ندهید.

• عوارض جانبی دهانشویه حاوی فلوراید

عوارض جانبی دهانشویه های حاوی فلوراید همانند دهانشویه های ضد پلاک خفیف و واکنش آلرژی به آن نادر است.

سایر دهانشویه ها

• دهانشویه ضد حساسیت دندان – همچنین ممکن است از دهان‌شویه برای مدیریت حساسیت زیاد ( هنگامی که لایه عاج در معرض محرک‌هایی مانند غذای بسیار سرد قرار می‌گیرد درد تیز و کشنده احساس می‌شود) عاج استفاده میشود. با این حال حساسیت دمایی ممکن است نشانگر بیماری باشد که نیازمند درمان حرفه‌ ای است. دهانشویه هایی که برای مقابله با حساسیت عاج طراحی شده اند نباید بدون مشورت با پزشک در مدت طولانی استفاده شود.
• دهانشویه سفید کننده دندان – برخی از دهانشویه ها نیز برای سفید کردن دندان‌ها طراحی شده ‌اند. این دهانشویه ها از جمله محصولات بدون نسخه سفید کننده دندان هستند که امروزه به صورت گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. ترکیبات فعال موجود در این دهانشویه ها معمولاً پروکسید هیدروژن یا پروکسید کاربامید است. خاصیت اصلی این محلول بلیچینگ و تمیز کردن لکه های سطح دندان است. در صورتی که از دهان‌شویه سفید کننده می‌خواهید استفاده کنید باید مراقب عوارض احتمالی آن باشید چرا که در اثر مصرف نادرست آن ممکن است دچار حساسیت دندان و تحریک لثه شوید.
• برخی دیگر از انواع دهان‌شویه که کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرند، دهانشویه هایی هستند که برای اهداف خاصی مانند برطرف کردن خشکی دهان، مقابله با تأثیر برخی داروها، پرتو درمانی یا بیماری‌های خود ایمنی مورد استفاده قرار می‌گیرند. مدیریت خشکی دهان بستگی به شرایط دارد. شواهد اندکی وجود دارد که نشان دهد دهان‌شویه روان ‌کننده (لوبریکانت) مؤثرتر از سایر درمان‌های موضعی است.